Dr. Sergei Samailenko

İtibar Cinayeti Temel Prensipleri Akademik çalışma konusu olarak ün suikastı konsepti, ilkin 1950’de Jerome Davis tarafından, politik kampanyaları lekelemenin tehlikeleri ile ilgili makale yazılarını derlediği çalışması sırasında ortaya atıldı. Bundan 60 yıl sonra Martin Icks ve Eric Shiraev (2014), Character assassination throughout the ages (Çağlar boyu ün suikastı)adlı kitaplarında aynı ifadeyi yenileyerek, çeşitli tarihi olayları politik psikoloji merceği altına yatırıp akademik ilgiyi tekrar canlandırdı. Temel olarak İC, birilerinin imajı, ünü veya markası, konu ile alakalı seyircilerin algısına bağlı olduğu için, imaj çalışmalarıyla direkt ilgilidir. Kişi saldırılarının bir sonucu olarak, bireyler kendi sosyal veya kültürel çevrelerinin üyeleri veya profesyonel çevreleri tarafından ret görebilirler. İC, bu bağlamda, verdiği zarar devamlı olacağı için insan hayatının sonlandırılmasıyla benzerlik gösterip bir ömür boyu sürebilir. Bazı tarihi karakterler içinse bu zarar yüzyıllar boyu sürer. Örneğin, gerekçeli mantık alanındaki çalışmalar gösteriyor ki, tüketiciler, kendilerince “inanılabilir” diye düşündükleri şeylere karşı, özellikle adayın seçmen raporu gibi konularda, var olan davranış biçimi, beklentiler veya eylemlerle en uyumlu olan şeyleri kabul etmeyi tercih ettikleri için, çok ciddi seçici davranırlar. Organizasyonlar ve liderler kendilerini kriz içinde buldukları zaman, kendi geçerlilikleri ve sosyal sorumlulukları konularında, kendilerini zorlayan ince eleyip sık dokumalar ve/veya eleştirilere karşı özellikle saldırıya açık hale gelirler. Böyle olunca da ünleri genel ahlak kurallarını, sosyal ve politik değerleri veya kültürel ve dini inançları da içeren halkın kendisinin ortaya koyduğu prensipler üzerine yoğunlaşan halk mahkemesinde yargılanır. Bir adayın kabullenilmesi veya reddedilmesi hali hazırda var olan imaj bileşenleriyle uyumlu olmasını gerektirir. İtibar Cinayeti Tipolojisi 2014’te Icks ve Shiraev (2014) kendi tarihi araştırma çalışmalarına dayanan İC çeşitlerinin sınıflandırılması çalışmalarını tanıttılar. Buna göre İC durumları, kendi kapsamları (bireysel/kolektif), zamanlamaları (yaşarken/ölümden sonra) ve hızları (planlı/kendiliğinden oluşan) yönlerinden sınıflandırılabilirler. Örneğin, kolektif İC, bir özet cezalandırma şekli olarak, Yahudi nüfusu halkın gözünde kötü düşürmek amaçlı, Nazi rejimi tarafından uygulandı. Aynı zamanda 1930’larda Sovyetler Birliği’nde, 1940’larda Çin’de ve 1950’lerde Vietnam’da yönetimdeki Komünist Partiler, sözüm ona “zengin köylüleri” hedef alan, eşi benzeri görülmemiş suçlamalar, yalanlar ve piyasa aksaklıkları kampanyaları uyguladılar. Buna ek olarak, bir sebebi, bir fikri, bir teoriyi veya ideolojiyi gözden düşürme amacı için hali hazırda ölmüş olan merhumu ölüm- sonrası zehirleme yöntemi de sıkça kullanıldı. Stalin’in, FDR’ın, Reagan’ın veya Gandhi’nin biyografileri devamlı surette miraslarını kötüleme amaçlı olarak irdelendiler. İC genellikle, politik bir kampanya süresince, gerek plansız ve/veya ani olarak, gerekse planlı ve/veya amaçlı olarak uygulanır ve hızlı karakter saldırıları da genellikle fırsatçıdır. Diğer taraftan karakter zehirlemesinin yavaş seyretmesi uzun vadeli hedefler içerir. 1960’lardan bu yana, ünlü Rus aykırı görüşlü yazarı Alexander Solzhenitsyn, Yahudi, hain, Nazi işbirlikçisi, hapishane gammazcısı ve ücretli yabancı ajan olmakla suçlandı. Yazarlar İtibar Cinayetini yedi ayrı yöntemle ayırırlar. Anonim yalanlar: Yazarlar Wikipedia’yı, bu İC yöntemi için uygun bir platform olarak görürler. Buradaki bilgiler, bir kişinin erken biyografisiyle ilgili uydurma bilgi veya uygunsuz seksüel davranış ve/veya sapkınlık içerebilir veya da bireyin uygunsuz sosyal bağlantıları veya politik ilişkileri ile ilgili düzmece kanıtlar sunabilir. Yanlış aktarmalar: İC metodu olarak Yanlış aktarmalar, bir karışım uygulamasıdır. Bu yöntem içerik dışı alıntı yapmak veya önemli bir detayı göz ardı ederek sunmak gibi uygulamaları içerir. Aynı zamanda bu yöntem, şanssız bir anda, garip durumlarda çekilmiş kötü bir fotoğrafın sonradan gülünç duruma düşürmek amaçlı hileli bir şekilde yayınlanması durumunu da içerir. Sessizleşme: Bu çeşit uzun dönemli İC yöntemi sık sık ölüm sonrası devam eder. Sessizleşmenin amaçlarından biri hafıza silmektir. Saldırgan, referanslardan ve yaptıkları işlerden sakınmak suretiyle, bireylerin halk arasındaki hatırlanmalarını kolektif hafızadan silme girişiminde bulunur. Bu çeşit İC geçmişte, hükümetler tarafından çok etkili bir şekilde kullanıldı. Stalinist Rusya gibi medyanın tamamıyla kontrol altında tutulduğu totaliter devletlerde bu etki en üst noktaya çıktı. Romalılar da, “hafızanın lanetlenmesi” amacıyla bu çeşit uygulamaları kullanıyorlardı. Ancak yüz karası imparatorların tüm referanslarını silme araçlarından yoksundular. Bu kavram hafızadaki açık veya uygunsuz veya utanç verici dokümanların, fotoğrafların ya da diğer kayıtların değiştirilmesi veya yok edilmesi kavramına yakındır. Bu kavram ilkin George Orwell’in distopyan romanı 1984 tarafından popüler hale getirildi. Romanda Partinin Hakikatlerin Bakanı, sistematik bir şekilde tüm potansiyel tarihi dokümanları tekrardan yarattı ve etkin bir biçimde sık sık değişen devlet propagandasına uydurmak için tarihi tekrar tekrar yazdı. Vandalizm Eylemi: Sık sık bir kişi veya grubun, kıskançlık, önyargı ve öç alma duygularıyla motive olmuş bireylerin şiddetli saldırılarına hedef haline geldikleri durumları ortaya koydukları sembollerdir. Tarihsel olarak Vandalizm eylemleri, Roma Devletine karşı güvensizlik uyandırmış olan hainler ve diğer kişilere Roma Senatosu tarafından geçirilebilen bir çeşit onur ve itibarını alçaltma şekli olarak ifade edilir. Burada niyet, bireyin doğru ve onurlu bir Romalı olarak rezil bir duruma düşmesi ve onurlu bir Romalı olma olgusundan diskalifiye edilmesinin ilan edilmesidir. O zamanlar suçlu olduğu kanıtlanmış böyle bireyler sert bir cezalandırma yöntemi olarak negatif ifadelerle anılır sonsuz utanç ve ayıp içinde yaşamak zorunda bırakılırdı. İsim çağırma: İCinin bu yöntemi genellikle çabuk ve kısa hakaret, özel ve şeytani gösteren etiketlerle gülünç duruma düşürme eylemlerini içerir. Politikada, politik liderlere ve memurlara “komünist”, “faşist”, “Nazi”, “kapitalist”, “emperyalist” veya “terörist” vs. gibi ideolojik etiketler hızlı bir şekilde yapıştırılır. Gülünç duruma düşürme, komik bir kontekst içinde amaçlı ve küçük düşürücü abartılı ifadeler içerir. Gülünç doğası saldırganlara kurbanları güçsüz, yeteneksiz ve önemsiz, aptal, dengesiz, mantıksız ve riyakâr gösterme olanağı sağlar. Sonuç, uygulandığı kişiyi ve politikalarını olduklarından daha az anlamlı ve daha az önemli hale getirip böylece onların çarpıtılmasını sağlamaktır. Gülünç düşürmenin favori temaları aciz durumda bırakmak ve gözardı etmektir. Mental hastalık: Geçmişte veya hali hazırda mental rahatsızlığı tecrübe eden bir bireyin suçlamaların ortasında olması, psikolojik bozukluklara bağlı olan sosyal bir utanç kaynağı olduğu için yaygın bir İC yöntemidir. Bu yafta sık sık delilik, çılgınlık, mantıksızlık, kararsızlık, istikrarsızlık, dengesizlik, ani değişiklilik kavramlarıyla direkt bağlantılıdır. Seksüel sapkınlık: Halk ortak fikrinin etkisi artınca, etik ve ahlaki davranış şekli arzu edilir bir standart haline geldi; özellikle seksüel davranış biçimiyle ilgili olan davranışlara bağlı her hangi bir sapkınlık kişiyi karakter saldırılarına açık hale getirebilir. İtibar Cinayeti Uygulama Alanları İtibar Cinayeti, politikada, bireylerin veya grupların güvenirliğinin ve ününün temelini çürütüp yıkmak amaçlı önceden tasarlanmış kasıtlı ve kötü niyetli lekeleme kampanyalarının bir parçası olarak fonksiyon gösterir. Bu çeşit kampanyaların amacı kurbanın dayanak ve destek temelini zayıflatıp cesaretlerini kırmak kavramını içerir. Bir diğer amaçsa kurbanı kaynak enerji ve zaman konularında cevap vermek zorunda bırakmaktır. Lekeleme kampanyaları sık sık ispatlanamayan ve doğrulanamayan söylentiler ve çarpıtmalar, yarım, eksik gerçekler ve hatta düpedüz düzmece yalanlar içerir; bu tür kampanyalar genellikle dedikodu dergileri ve internet sitelerinde gerçekleşir. Lekeleme ve çamur atma kampanyaları doğru dürüst bir temele dayanmadıkları halde, taktik sık sık hedefine ulaşır ve iddia edilen şey her ne kadar ispattan uzaksa de kurbanın ünü zedelenmiş ve lekelenmiş olur. Bu çeşit kampanyalar, aynı zamanda asıl konuyu başka taraflara yönlendirme anlamında da gayet etkilidir. Lekelemenin hedefi, orijinal konuya cevap vermekten ziyade (veya buna ek olarak) yalan bilginin düzeltilmesi konusuna da hitap etmelidir. Diğer tuzaklar da telefon anketi görünümünde yapılan baskılama anketi ile saldırma eylemi içerir. “A şahsının karısını dövdüğü görülse nasıl tepki verirsiniz?” gibi yönlendirici ve hileli sorular, dinleyicinin beynine şüphe tohumları ekmesini sağlar. Bu çeşit saldırılar, insanların korkularını kendi çıkarları doğrultusunda kullanarak, fikirlerini negatif bir şekilde manipüle eder ve böylece de rakiple ilgili riskler ortaya çıkmış olur. Karşıt ifadeler hem aday hem de rakip için seçili bilgi içerir; aday için pozitif ve rakip için negatif. Mesajcıya ateş açmak: Bir ispiyoncunun güvenilirliğini ve ününü yok etmeyi hedefler. Mesajcıyı öldürmek aslında antik zamanlara kadar uzanan, bilinen ve aşırı ancak son derece etkin bir uygulama olup karşıt sesleri kesmek ve mesajın yayılmasını önlemek amaçlı uygulanan bir yöntemdir. Mesajcıyı öldürmek günümüzde iş dünyasında aktif birleşim uygulamasının bir parçasıdır. Bu birleşim mesajcıyı elimine etmek veya hatta verdikleri mesajın itibarını sarsıp halkın gözünde değersiz hale getirme uygulamalarını içeren negatif bir saldırıdır. Birçok ispiyoncu bu acımasız birleşik saldırılar sırasında veya onları müteakip işlerini ve ailelerini kaybederler. Örneğin Jeffrey Wigand 1990’larda halkın dikkatini, sigara şirketlerinin ürünlerini satabilmek için çeşitli satış ve reklam kampanyaları düzenledikleri sırada, sigaranın tehlikelerini gizledikleri ve sigara içmenin bir hayli bağımlılık yapıcı ve akciğer kanserine sebep olduğu gerçeklerine dikkat çekmeye çalıştığı zaman adı halk arasında duyulur oldu. Wigand’in bir ispiyoncu olmaya ve medya aracılığı ile gerçek bilgiyi 60 Dakikada halka ve Amerikan legal sistemine gösterme kararı, onun daha sonra kişisel hayatı ve güvenliği anlamında çok pahalıya mal oldu. İtibar Cinayeti stratejileri, rakip üzerinden rekabetçi bir avantaj edinme amacıyla bilgi edinip o bilgiyi kullanma ve idare etme kavramlarını da içeren bilgi mücadelesi çabalarının bir parçası olabilir. Bu yaklaşım halkı manipüle etme veya düşmanın moralini bozma amaçlı propaganda veya yanlış bilgilendirme konularını içerebilir; böylece de rakibin bilgi toplama fırsatlarını reddedip baskı enformasyonuna cevap verme kalitesini önemsemeyip boş vermesine olanak sağlar. Propaganda sırasında yanlış bilgilendirme, yanlış sonuçlandırmaları destekleyerek veya bilgiyi çarpıtma suretiyle itibarını ve doğruluğunu düşürerek belli bir mantık seviyesinde seyirciyi (izleyenleri) manipüle etme amaçlı olarak planlanmıştır. Yaygın bir yanlış bilgilendirme, yalanlar ve yanlış sonuçlara vardıran gözlemler ile gerçeği çarptırma taktiğidir. Bu da abartı, yanlış yönlendiren yarım- gerçekler veya rakibin yanlış bir resimle sunulması suretiyle gerçeğin hileyle güdümlendirilmesi gibi uyduruk bilgilerle bir arada kullanılabilir. Bir grup Rus ve Amerikan araştırmacı, son zamanlarda, devam eden bir uluslararası kriz sırasında, Temmuz 2014’de Malezya Havayollarına ait bir uçağın kaza geçirmesiyle ilgili çıkan Rus ve Amerikan medya haberlerinde İtibar Cinayeti tekniklerinin kullanımımın karşılaştırılması ve belirlenmesi üzerine bir çalışma oluşturdular. Bu araştırma çağdaş silahlı çatışmalardaki politikacıların önemi ve rolünü ortaya koyar, özellikle coğrafi çatışmaların olduğu bu gibi durumlarda, tarafların kendi kişisel davalarına destek elde etmek için iletişimi ve politikayı kullanmaları rastlanmayan bir şey değildir. Analizimiz gösteriyor ki her iki ülke de kendi haber yayınlarında İtibar Cinayeti tekniklerini kendi tarzlarıyla uyguladılar. İtibar saldırı türleri (örneğin anonim yalanlar, sessizleştirme ve isim çağırma vs) Icks ve Shiraev tarafından 2014’de ortaya atıldı ve tarihi modellerle de sabit ve istikrarlı bir şekilde hep var oldular. Rus ve Amerikan haber medyaları en popüler İtibar Cinayet teknikleri anlamında farklılıklar gösterdiler. Rus saldırılarının çoğunluğunu sessizleştirme ve anonim yalanlar yöntemleri oluştururken, Amerikan iletişim ağının kullandığı yöntem şeytanlaştırma olarak hayat buldu. Bu sonuçlar aynı zamanda Rus medyasının Sovyet haber- yayın tarzını, Amerikan medyasınınsa Soğuk Savaş Söz Söyleme Sanatı tarzını kullanma eğilimi içinde olduğunu gösterdi. İtibar Cinayeti (İC), bir kişi, kurum veya sosyal grubun, ününe ve güvenirliğine, bilerek ve isteyerek, uzun bir süre ve devamlı zarar verme çabasıdır. dipnot Daha fazla Billgi için: Davis, J. (1950). Character assassination. New York, NY: Philosophical Library. Icks, M., & Shiraev, E.B. (2014). Character assassination throughout the ages. Palgrave Macmillan. Samoilenko, S. A. (2015). Character assassination. In C. Carroll (Ed.), The SAGE Encyclopedia of Corporate Reputation. (Vol. x, pp. xx-xx). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications, Inc. Samoilenko, S.A., Erzikova, E., Davydov, S., & Laskin, A. V. (2015, August). The practices of character assassination: Russian and U.S. news coverage of the 2014 airplane crash in Eastern Ukraine. Accepted for presentation at the fourth Political Marketing Forum in Uppsala, Sweden.