Rusya'ya uygulanan yaptırımlar kapsamında ülkedeki çok uluslu zincir firmaların hepsi faaliyetlerini tamamen durdurmamış olsa da kapanan firmaların yerini kopyaları doldurmaya başladı.

Halil İbrahim Uçar

Rusya’nın Ukrayna’ya gerçekleştirdiği askerî harekâtı protesto etmek için yüzlerce çok uluslu şirket Rusya’daki faaliyetlerini durdurma kararı aldı. Yüz binlerce Rus işinden olurken kapanan şirketlerin yerine aynı iş kolunda hizmet verecek kopya şirketlerin kurulması için Federal Fikri Mülkiyet Enstitüsü'ne (Rospatent) pek çok marka tescil başvuruları yapıldı.

Rusya'yı Küresellikten Uzaklaştırmanın Zorluğu

Rusya'da kurulu küresel şirketlerin veya ortak girişimlerin sözleşmeleri, genellikle yapılacak değişikliklerde ortak onay olmasını gerektiriyor. Tabii bir de franchise sözleşmeler söz konusu olduğunda, operasyonlar yerel şirketler tarafından yürütülüyor ve marka haklarının bir kısmı devredilebiliyor. Bu da şirketlerin Rusya’dan çekilmesini zorlaştırıyor. Sigorta yükümlülükleri, portföy yatırımları ve ticaret hesapları gibi finansal ve sermaye akışlarının sayısı nedeniyle finans sektörünün de çekilmesi zor görünüyor. Rus hükümeti tarafından mart ayı başlarında, yayınlanan bir kararname sayesinde Rus şirketleri artık “dost olmayan” ülkelerin patent, faydalı model ve endüstriyel tasarım sahiplerine tazminat ödemek zorunda olmayacak. Bu kararname ile korsanlık ve ticari marka ihlali yasallaştırılıyor. Kararnamenin yayınlanmasından bu yana, Rus patent ofisi Rospatent, tanınmış ve Rusya’da yerleşik batılı markaların logolarını ve adlarını yerel olarak tescil ettirmek için birçok başvuru aldı.

Kopya Markalar İlk Değil

ABD ambargosu altındaki birçok ülkede faaliyet gösteren çok uluslu şirketler kendi markaları yerine farklı markalar ile hizmet vererek ambargodan sıyrılmaya çalışıyorlar. Bunun en yakın örneğini KKTC’de görüyoruz. Vodafone “KKTC Telsim” adıyla, Burger King “Burger City” adıyla, McDonald’s ise “BigMac” adıyla KKTC’de hizmet veriyorlar. 18 Mart 2014'te Rusya, Ukrayna’ya bağlı olan Kırım’ı ilhak etmişti. Bu süreçte Kırım’da hizmet veren çok uluslu şirketler faaliyetlerini durdurmuş yerlerine ise farklı isimli şirketler kurulmuştu. Örneğin KFC yerine “CFC”, Starbucks yerine “Starducks” ve McDonald's yerine “DonMak” gibi birçok yeni kopya marka kuruldu. Aynı durum şimdi de Rusya genelinde gerçekleştirileceğe benziyor.

McDonald's artık Vanya Dayı mı?

McDonald's, Rusya'daki 800 restoranını kapatacağını açıkladıktan sonra Business Insider'ın haberine göre, insanlar son bir hamburger yemek için McDonald's restoranlarına koştu. Bu kadar ilgi görmesi üzerine Russkoe Pole-Logistik adlı şirket, bunu bir fırsata dönüştürmek için McDonald's'ın ülkeyi terk etme kararından üç gün sonra yazar Anton Çehov’un Vanya Dayı adlı tiyatro oyununa nispetle Vanya Dayı markasını tescil ettirdi. Markanın logosunun McDonald’s’la büyük benzerlikler taşıması da dikkatlerden kaçmadı. Logo tıpkı McDonald’s’ınki gibi kırmızı zemin üzerine sarı fonttan oluşuyor ve McDonald’s’ın meşhur “altın kemerler”i olan “M” harfinin 90 derece çevrilerek kullanıldığı görülüyor. Böylece Kiril alfabesindeki “B” harfi elde edilmiş. Okunuşuysa “V” yani Vanya Dayı’nın “V”si. Bir Rus girişimci de IDEA ticari markasının tescili için Rospatent'e başvuruda bulundu. Markanın logosu ve renk tasarımı İsveçli IKEA şirketinin kurumsal kimliğini çağrıştırıyor. Yeni markanın adı mavi zemin üzerinde sarı bir çember içinde yazılı.

Rusya'dan çekilmeyenlerin başında ABD ve Fransız şirketleri var

Rusya'dan çekilen şirketlerin listesi her geçen gün artsa da Rusya'daki çok uluslu şirketlerin önemli bir kısmı bu konudaki sessizliğini koruyor. Yani Rusya pazarını boykot etmek veya piyasadan çekilmek için herhangi bir aksiyon almıyorlar. Yale School of Management tarafından yapılan araştırmaya göre bu şirketlerin büyük çoğunluğu ABD ve Fransa kökenli, geri kalanların ise neredeyse tamamını Çin, Tayvan ve Hong Kong kökenli Asya şirketleri oluşturuyor.

Rusya’dan Çıkması Mümkün olmayan Batılı Markalar

Marks and Spencer, Burger King, Marriott otel grubu gibi bazı markaların geri çekilmelerini engelleyen karmaşık franchise anlaşmaları bulunuyor. Bu firmalar, Rus işletmelerini üçüncü şahıslara devrettikleri için kendi marka adlarını taşıyan operasyonlara sahip değiller. Rusya'da bu şekilde şu an açık olan yaklaşık bin satış noktası bulunuyor. M&S'de 48 mağaza ve Burger King'de açık olan 800 restoran bulunurken, Marriott’ın 28 oteli bulunuyor.